Gdyby zapytać Turków o najsłynniejszego polskiego malarza, tworzącego w XIX wieku, zapewne wielu z nich wskazałoby na Stanisława Chlebowskiego. Jesteście zdumieni, bo nigdy nie słyszeliście o tym artyście? Nic dziwnego, jest to malarz, którego życiorys i twórczość są stosunkowo słabo znane w Polsce, natomiast znacznie bardziej - w Turcji, gdzie mieszkał przez dwanaście lat, pracując na zlecenie dworu sułtańskiego.
Stanisław Chlebowski urodził się w 1835 roku w Odessie, a studia odbył w Petersburgu. Za środki uzyskane z rządowego stypendium odbył podróż po Europie, a następnie, w 1864 roku, dotarł do Stambułu. Powody, dla których znalazł się nad Bosforem, nie są do końca jasne. Według jednej wersji wydarzeń został do Stambułu zaproszony przez wielkiego wezyra Fuada Paszę podczas pobytu w Paryżu. Jednakże z wywiadu, jaki udzielił sam artysta czasopismu Czas wynika, że do Stambułu wyjechał z własnej inicjatywy, w celu wykonania studiów z natury do obrazów batalistycznych. Kilka wykonanych przez Chlebowskiego szkiców scen z obozu wojskowego wielki wezyr pokazał sułtanowi, a temu prace artysty bardzo się spodobały.
Przychylność sułtańska oraz wynikające z niej pierwsze zlecenia dla Chlebowskiego wypływały zapewne w dużym stopniu z faktu, że artystę polecił na stambulskim dworze generał Sadyk Pasza - organizator formacji kozaków sułtańskich, urodzony jako Michał Czajkowski herbu Jastrzębiec. Pierwsze intratne zamówienia od sułtana Abdülaziza z pewnością przekonały Chlebowskiego do decyzji o dłuższym pobycie w Turcji. Przez pierwsze sześć lat artysta pracował we własnym studiu, a w 1870 roku przeniósł się do sułtańskiego pałacu Dolmabahçe, gdzie został zakwaterowany jako malarz nadworny.
Pomimo tego, że dzieje Chlebowskiego wydają się jak bajeczna opowieść o ubogim artyście, do którego los się w końcu uśmiecha, rzeczywistość nie wyglądała dla niego tak różowo. Od nadwornego artysty wymagano ciężkiej pracy od rana do wieczora, zapłata za kolejne obrazy często się opóźniała, a sułtan osobiście ingerował w twórczość Chlebowskiego, nanosząc poprawki na prezentowane mu płótna.
Wśród malowanych w okresie stambulskim obrazów Chlebowskiego dominują sceny batalistyczne. Artysta stworzył obrazy przedstawiające bitwy pod Warną i pod Mohaczem, uwiecznił wyczyny dawnych sułtanów osmańskich - Sulejmana Wspaniałego, Murada IV i Mahmuda I. Malowidła te często sprawiają wrażenie powtarzalnych, schematycznych ujęć, z centralnie przedstawioną postacią władcy na białym rumaku. Rezygnacja z oryginalności i własnego stylu okazała się wysoką ceną za przywilej pracy dla Abdülaziza.
Ostatecznie Stanisław Chlebowski zrezygnował z posady sułtańskiego malarza i w 1876 roku opuścił Stambuł, udając się do Paryża. Na tereny polskie wrócił dopiero trzy lata przed śmiercią, w 1881 roku, kiedy to osiadł w Krakowie. Ponieważ przez większość życia przebywał z dala od ojczyzny, jego twórczość jest w Polsce mało znana, a stworzone przez artystę obrazy znajdują się głównie w muzeach i galeriach zagranicznych. Jednym z nielicznych wyjątków jest obraz Wjazd Mehmeda II do Konstantynopola, który wraz z kilkoma innymi dziełami artysty znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Bibliografia
