Lira turecka
Po raz pierwszy lira pojawiła się jako waluta oficjalna w Imperium Otomańskim w 1844 roku. Zastąpiła wówczas poprzednią jednostkę płatniczą, którą był... znany również obecnie kuruş. Kuruş nie został wycofany z obiegu, ale zastosowano w stosunku do niego przelicznik 1 lira = 100 kuruşy. Z kolei 1 kuruş warty był 40 para. Do lat trzydziestych XX wieku tureckie monety i banknoty opisane były pismem arabskim.
W latach 1844-1881 wartość liry była ustalana w oparciu o bimetalizm (kruszcowy system monetarny, zbudowany na bazie ustalonej relacji wartości srebra do złota). Jedna lira była warta 6,61519 gramów czystego złota czyli 99,8292 gramów czystego srebra. W 1881 roku przyjęto standard oparty na samym złocie, a w czasie I wojny światowej zerwano z ustalaniem wartości liry w oparciu o wartość metali szlachetnych. We wczesnych latach dwudziestych XX wieku jedna złota lira była już warta dziewięć lir papierowych.
Najgorsze czasy dla liry tureckiej nastały w latach siedemdziesiątych XX wieku i trwały aż do początków XXI wieku. Z powodu hiperinflacji lira ogromnie straciła w tym okresie czasu na wartości. Przykładowo pod koniec lat 60-tych XX wieku 1 dolar amerykański był warty 9 lir, w roku 1980 - 90 lir, w roku 1996 - 107 000 lir, a w roku 2004 - 1 350 000 lir.
Ten wstydliwy okres tureckiej waluty znalazł odzwierciedlenie w Księdze Rekordów Guinessa, w której turecka lira gościła w latach 1995-1996 oraz 1999-2004 jako najmniej warta waluta na świecie.
W grudniu 2003 roku Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji przyjęło uchwałę o denominacji liry, polegającej na usunięciu sześciu zer, czyli wymianie "starej" liry na "nową", po kursie 1 milion starych lir za 1 nową lirę.
Denominacja została przeprowadzona w 2005 roku i od tego czasu do 1. stycznia 2009 roku oficjalną walutą Turcji była nowa lira turecka, o międzynarodowym kodzie ISO 4217 TRY, w odróżnieniu od dotychczasowej liry o kodzie TRL.
W styczniu 2009 rozpoczął się proces wymiany pieniędzy będących w obiegu od 2005 roku na nowe, o tej samej wartości, natomiast pozbawione przymiotnika "nowy" ("yeni").
Kuruş turecki
Ciekawostką są natomiast dzieje kuruşa, który był poprzednikiem liry. Wprowadzono go do obiegu jako dużą srebrną monetę już w 1688 roku. Był wówczas warty mniej więcej tyle samo, co francuskie écu. Z czasem tracił na wartości, by w końcu zostać zastąpionym w 1844 roku przez lirę. Pozostał w obiegu jako moneta drobna o wartości 1/100 liry. Sam kuruş miał wartość 40 para. Obecnie tym samym słowem ("para") określa się po turecku po prostu pieniądze.
Również obecnie kuruşe są oficjalnym środkiem płatniczym w Turcji i nadal ich wartość w stosunku do liry wynosi 1/100. W praktyce 1 kuruş wyszedł już całkowicie z obiegu.
Być może kogoś zastanawia podobieństwo fonetyczne pomiędzy kuruşem (wymawianym jako "kurusz") a swojskim polskim groszem. Otóż nie jest to zbieg okoliczności - obie nazwy wywodzą się z tego samego włoskiego źródła: grosso (jak w denaro grosso, srebrnej monecie wartej dwanaście denarów). Z tego samego słowa wywodzą się również: arabski Qirsh, etiopski Gersh, hebrajski Grush, niemiecki Groschen, włoski grossone, czeski groš, węgierski garas oraz rumuński gros. Jednocześnie historia kuruşa jest dowodem na silne związki Turcji, już od czasów Imperium Otomańskiego, z historią i kręgiem kultury europejskiej.
Przeczytaj więcej o tureckiej walucie i targowaniu się.
