Mauzoleum w Halikarnasie

Wysłane przez Iza w pt., 20/09/2024 - 10:54. Ostatnia modyfikacja: pon., 23/09/2024 - 11:13

Współrzędne GPS: 37.037899, 27.424000

Położenie w mieście:

Na terenie Turcji zachowały się pozostałości dwóch z siedmiu cudów starożytnego świata: świątyni Artemidy w Efezie oraz Mauzoleum w Halikarnasie. Niestety, odwiedzając te miejsca nie można liczyć na tak wspaniałe widoki, jakimi cieszą się turyści oglądający Piramidę Cheopsa. W miejscu świątyni Artemidy stoi obecnie samotna kolumna, a tam, gdzie niegdyś znajdowało się wspaniałe Mauzoleum znajdują się niewyróżniające się niczym skromne ruiny. Pomimo tego warto podczas pobytu w Bodrum poświęcić chwilę na odwiedziny w tym miejscu, aby podumać nad przewrotnością historii i przemijaniem nawet najwspanialszych osiągnięć ludzkości. Zaraz po tym należy szybko przenieść się na Zamek Świętego Piotra, aby na terenie tej potężnej twierdzy odszukać ślady grobowca karyjskiego władcy o imieniu Mauzolos.

Historia powstania Mauzoleum

W IV wieku p.n.e. w południowo-zachodniej części Anatolii istniało niewielkie królestwo Karii, nominalnie zależne od Persji. Jego władca - Mauzolos - przeniósł stolicę państwa z Mylasy (obecnie Milas) do Halikarnasu (czyli obecnego Bodrum), skąd rządził królestwem, formalnie jako satrapa perski, ale w praktyce - jako autokratyczny władca Karii. Żoną Mauzolosa została jego siostra, nosząca imię Artemizja.

Mauzolos i Artemizja wydawali ogromne kwoty na rozbudowę nowej stolicy. W czasach ich rządów w Halikarnasie powstały mury obronne, teatr, świątynie i inne budynki publiczne. W 353 roku p.n.e. Mauzolos zmarł, zostawiając państwo pod rządami Artemizji. Wdowa postanowiła uczcić jego pamięć poprzez budowę wspaniałego grobowca.

Aby powstała ta ogromna budowla, Artemizja sprowadziła z Grecji do Halikarnasu najbardziej utalentowanych artystów tamtego okresu. Samą budowlę zaprojektowało dwóch znamienitych architektów: Satyros z Paros i Pyteos z Priene. Cztery ściany Mauzoleum ozdobiono reliefami stworzonymi przez czterech słynnych greckich rzeźbiarzy. Wśród nich znalazł się Skopas, który nadzorował przebudowę świątyni Artemidy w Efezie. Pozostałym rzeźbiarzami byli: Leochares, Bryaksis i Timoteos.

Artemizja przeżyła Mauzolosa zaledwie o dwa lata, a po jej śmierci urny z prochami obojga małżonków umieszczono w ciągle nieskończonym grobowcu. Po zakończeniu uroczystości pogrzebowych i złożeniu w ofierze ogromnej liczby zwierząt, schody prowadzące do Mauzoleum zostały zasypane kamieniami i gruzem, przez co zamknięto dostęp do wnętrza.

Prawdopodobny wygląd Mauzoleum

Dokładny wygląd Mauzoleum w Halikarnasie nie jest nam znany. Jego przybliżone odtworzenie jest możliwe na podstawie tekstów autorów antycznych. Rzymski architekt i inżynier Marcus Vitruvius Pollio, który żył w I wieku p.n.e. twierdził, że jeden z budowniczych Mauzoleum - Pyteos z Priene - napisał na ten temat cały traktat, który niestety nie zachował się do naszych czasów. Przypuszcza się, że wzniesienie tak ogromnej budowli nie byłoby możliwe w przeciągu zaledwie dwóch lat, więc być może jej budowa rozpoczęła się jeszcze za życia Mauzolosa, lub też została zakończona przez kolejnych władców już po śmierci królowej Artemizji.

Najdokładniejszy dostępny współcześnie opis Mauzoleum jest autorstwa Pliniusza Starszego i pochodzi z I wieku n.e. Według Pliniusza Mauzoleum składało się z wysokiej prostokątnej podstawy, na której znajdował się otoczony kolumnadą (czyli perystylem) wewnętrzny dziedziniec. Kolumnadę tworzyło 36 kolumn, które podtrzymywały 24-stopniową piramidę. Na szczycie piramidy umieszczono rzeźbę przedstawiającą czterokonny rydwan (kwadrygę), powożoną przez Mauzolosa i jego małżonkę Artemizję. Całkowita wysokość struktury miała wynosić około 42 metrów.

Według Ekrema Akurgala informacje podane przez Pliniusza Starszego znajdują potwierdzenie w postaci zachowanego do naszych czasów grobowca Gümüşkesen, położonego w mieście Milas. Uważa się, że Gümüşkesen jest pomniejszoną kopią Mauzoleum z Halikarnasu. Z powodu mniejszych rozmiarów tego grobowca, nie było możliwe umieszczenie na jego szczycie kwadrygi.

Mauzoleum zdobiły piękne rzeźby i płaskorzeźby, z których wiele zostało zniszczonych. Inne zachowały się jedynie we fragmentach. Najlepiej zachowane reliefy oraz rzeźby z Mauzoleum, pozyskane przez brytyjskich archeologów, zostały przez nich wywiezione z terytorium tureckiego.

Dalsze dzieje budowli

Mauzoleum górowało nad Halikarnasem przez wiele wieków. Nie zostało uszkodzone podczas walk toczonych przez Aleksandra Wielkiego w 334 roku p.n.e., przetrwało ataki piratów w 62 i 58 roku p.n.e. Według historyków stało jeszcze w dobrym stanie w XI wieku n.e., gdyż Eustacjusz z Tesaloniki, bizantyjski teolog i filolog działający w tym okresie, w swoim Komentarzu do Iliady Homera stwierdzał, że "Było [ono] i jest cudem".

Natomiast gdy w 1402 roku do Halikarnasu przybyli członkowie Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Św. Jana (znani również jako joannici lub kawalerowie maltańscy), odnotowali w swych kronikach, że Mauzoleum było już zrujnowane. Najprawdopodobniej spowodowane to było serią trzęsień ziemi, które zwaliły kolumnadę budowli i strąciły kwadrygę z jej szczytu.

Z odkryciem przez joannitów Mauzoleum wiąże się opowieść, według której rycerze znaleźli wśród ruin wejście do podziemnej komnaty, zawierającej wielką trumnę. Z powodu późnej pory dnia, zdecydowali się przerwać eksplorację komnaty, a gdy wrócili następnego ranka, komnata grobowa była splądrowana, a ciała pochowanych w niej władców karyjskich zniknęły. Jednakże badania przeprowadzone przez archeologów w latach 60-tych XX wieku nie potwierdziły prawdziwości tej opowieści. Wykazano bowiem, że grobowiec został splądrowany na długo przed przybyciem joannitów, a złodzieje dotarli do niego przez wykopany tunel. Brak ciał Mauzolosa i Artemizji tłumaczony jest natomiast tym, że zostały one najprawdopodobniej skremowane i umieszczone w urnach.

Joannici wybrali Halikarnas jako miejsce budowy jednej z twierdz strzegących tego odcinku wybrzeża. Materiały potrzebne przy budowie Zamku Świętego Piotra, a następnie przy pracach remontowych i przy rozbudowie twierdzy, pozyskiwali z terenu zrujnowanego Mauzoleum. Najpiękniejsze reliefy z grobowca zostały wbudowane w całości w ściany zamku, gdzie pozostały aż do połowy XIX wieku. Wiele marmurowych fragmentów Mauzoleum spotkał o wiele gorszy koniec - zostały zmielone i wypalone w celu uzyskania wapna, potrzebnego do budowy Zamku Świętego Piotra.

Prace archeologiczne

W 1846 roku brytyjski ambasador w Konstantynopolu, lord Stratford Canning, uzyskał od sułtana pozwolenie na demontaż dwunastu marmurowych reliefów przedstawiających Amazonomachię, pochodzących oryginalnie z Mauzoleum, a zdobiących wówczas ściany Zamku Świętego Piotra.

W 1952 roku Sir Charles Newton został oddelegowany przez Muzeum Brytyjskie do poszukiwań innych fragmentów Mauzoleum. Nie znał on dokładnej lokalizacji tej budowli, a w celu jej odkrycia przestudiował prace Pliniusza Starszego i wytypował najbardziej prawdopodobną działkę, którą wykupił od lokalnych właścicieli. Z jej obszaru wykonał podziemne tunele, prowadzące do sąsiednich działek, aż na terenie jednej z nich natknął się na pozostałości ścian, schodów i fundamentów antycznej budowli.

Następnie przeprowadził wykopaliska na odkrytym terenie Mauzoleum, które przyniosły wiele ciekawych odkryć. Udało mu się znaleźć połamane kamienne koło o średnicy około 2 metrów, które prawdopodobnie stanowiło część kwadrygi z dachu budowli. Odkrył także fragmenty reliefów oraz kawałki piramidy schodkowej, która niegdyś stanowiła dach Mauzoleum. Co więcej, znalazł posągi przedstawiające samego Mauzolosa oraz jego żonę Artemizję. Obecnie wszystkie te eksponaty wystawione są w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Charles Newton był również odpowiedzialny za wywóz marmurowych bloków z Mauzoleum, które zostały przetransportowane brytyjskim okrętem na Maltę. Tam wykorzystano je przy budowie doków portowych dla Królewskiej Marynarki Wojennej. Obecnie doki te, znane jako Doki Numer Jeden w Bormla, znajdują się pod wodą na terenie Wielkiego Portu.

W latach 1966 - 1977 teren Mauzoleum stał się przedmiotem badań profesora Kritiana Jeppesena z duńskiego Uniwersytetu Aarhus. Na podstawie badań Jeppesen stworzył 6-tomową monografię zatytułowaną The Maussolleion at Halikarnassos.

Znaczenie historyczne

Mauzoleum z Halikarnasu zostało zaliczone do siedmiu cudów świata antycznego. Powodem, dla którego starożytni autorzy wymieniali tę budowlę wśród najważniejszych architektonicznych osiągnięć ludzkości, nie były rozmiary Mauzoleum, ale jego piękno i wspaniałe zdobienia. Mauzoleum w Halikarnasie było drugim, po ciągle stojącej piramidzie Cheopsa, najdłużej zachowanym z siedmiu cudów świata, ponieważ w stanie nienaruszonym zdobiło Halikarnas przez co najmniej 1500 lat.

Wśród Rzymian widok Mauzoleum wywołał tak wielkie wrażenie, że zaczęli nazywać wznoszone przez siebie wspaniałe grobowce mauzoleami. W ten sposób nazwa własna Mausoleion, oznaczająca budynek dedykowany Mauzolosowi, stała się określeniem wszystkich monumentalnych budowli grobowych. Jednocześnie warto pamiętać, że określenie Mauzoleum Mauzolosa jest tautologią, a żeby jej uniknąć budowlę można określać jako Mauzoleum w Halikarnasie lub Grobowiec Mauzolosa.

Mauzoleum w Halikarnasie od momentu wzniesienia inspirowało architektów do tworzenia budowli wzorowanych na jego wyglądzie. Podczas podróży po Turcji egejskiej warto obejrzeć mauzoleum w Belevi, czyli monumentalny grobowiec z czasów hellenistycznych, znajdujący się w pobliżu Selçuku w prowincji İzmir. Jego wymiary niewiele ustępują rozmiarom Mauzoleum w Halikarnasie, natomiast budowla w Belevi jest zdecydowanie lepiej od niego zachowana. Drugą wartą odwiedzin strukturą jest wspominany już powyżej grobowiec Gümüşkesen w Milasie, zbudowany w okresie rzymskim, w II wieku n.e.

Również współcześnie działający architekci często czerpią inspirację z Mauzoleum w Halikarnasie. Wśród budynków, których wygląd w mniejszym lub większym stopniu ma przypominać Mauzoleum, warto wymienić: National Newark Building w Newark (w stanie New Jersey, USA) z 1931 roku, 26 Broadway z 1928 roku oraz General Grant National Memorial z 1897 roku (oba w Nowym Jorku, USA), Los Angeles City Hall z 1928 roku (w stanie Kalifornia, USA), Shrine of Remembrance z 1934 roku (w Melbourne, Australia). Wyglądem Mauzoleum jest także inspirowana iglica kościoła świętego Jerzego w Bloomsbury (Wielka Brytania) oraz świątynia masońska House of the Temple w Waszyngtonie (USA).

Jedna z najciekawszych rekonstrukcji Mauzoleum z Halikarnasu znajduje się natomiast w parku miniatur Miniatürk w Stambule, gdzie odtworzono ponad 120 słynnych budowli z terenów Azji Mniejszej i nie tylko, a wszystkie są wykonane w skali 1:25.

Zwiedzanie Mauzoleum

Na terenie, na którym dawniej stało Mauzoleum, znajduje się obecnie park archeologiczny. Oprócz terenu wykopalisk można odwiedzić niewielki budynek, w którym znajdują się związane z Mauzoleum ekspozycje.

Skromne pozostałości Mauzoleum położone są na starannie zagospodarowanym terenie, w otoczeniu drzew i krzewów różanych. Wśród rozmaitych fragmentów architektonicznych zostały wytyczone ścieżki dla zwiedzających, a najważniejsze miejsca oznaczone są przez tablice informacyjne.

Podczas spaceru warto zwrócić uwagę na pozostałości komory grobowej Mauzolosa, które znajdują się poniżej poziomu gruntu. Zachowały się również prowadzące do tej komory schody. Ten fragment terenu został zadaszony, aby ochronić cenne pozostałości przed wpływem czynników atmosferycznych.

Ciekawostkę stanowią zachowane fragmenty systemu odprowadzania wody z Mauzoleum.

Najwyraźniej nie działają one obecnie wystarczająco wydajnie, ponieważ podczas wizyty w maju 2013 roku położone najniższej fragmenty komory grobowej były zalane wodą.

Na terenie wystawowym zgromadzono także kilka eksponatów pochodzących z innych obszarów na terenie Bodrum. Uwagę zwraca dobrze zachowana hellenistyczna mozaika, pochodząca z około 100 roku p.n.e. Wyglądem przypomina mozaiki znalezione w domostwach zamożnych obywateli na wyspie Delos. Została ona odkryta podczas prac budowlanych w zachodniej części miasta.

Po wschodniej stronie terenu wykopalisk stoi pawilon wystawowy (tr. Sergi Salonu). Wystawione w nim fryzy przedstawiające Amazonomachię są w rzeczywistości kopią oryginalnych płaskorzeźb, które znajdują się w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Kopie fryzów umieszczono w przedsionku salonu wystawowego, tuż pod zadaszeniem, a od fragmentów oryginalnych odróżnia je m. in. bardzo jasny kolor i brak przebarwień.

Ponadto w pawilonie wystawowym znajduje się kilka oryginalnych fragmentów Mauzoleum, które zostały odnalezione niedawno i dzięki temu uniknęły wywozu za granicę. Początkowo fryzy te były wystawione w Muzeum Archeologii Podwodnej w Bodrum, ale obecnie przeniesiono je na teren Mauzoleum. Dzięki temu wizyta w tym miejscu jest zdecydowanie ciekawsza.

W pawilonie umieszczono dużo planów sytuacyjnych, map oraz zdjęć z terenu wykopalisk wokół Mauzoleum. Ciekawostkę stanowi zbiór szkiców przedstawiających, jak na przestrzeni wieków wyobrażano sobie wygląd Mauzoleum i ewolucję tych wyobrażeń.

W sali wewnętrznej pawilonu znajdują się miniaturowe modele samego Mauzoleum, stosu pogrzebowego Mauzolosa oraz makieta przedstawiająca miasto Halikarnas po jego rozbudowie przez tego karyjskiego władcę.

W przeszklonej gablocie znajdują się mniejsze fragmenty architektoniczne pochodzące z Mauzoleum oraz kilka znalezionych na jego terenie przedmiotów, w tym żelazną klamrę oraz bryłę przetopionego ołowiu. Całości dopełnia prezentacja multimedialna dotycząca historii słynnego Mauzoleum.

Informacje praktyczne

Pozostałości słynnego Mauzoleum znajdują się w Bodrum, przy ulicy Turgutreis Caddesi. Aby do nich dotrzeć należy podejść w górę wąskimi uliczkami prowadzącymi od portu jachtowego. Odległość do przejścia spod Zamku Świętego Piotra wynosi około 1 kilometr.

W 2024 roku teren Mauzoleum z Halikarnasu jest udostępniany zwiedzającym codziennie z wyjątkiem poniedziałków, w godzinach od 8:30 do 17:30. Cena biletu wstępu w 2024 roku wynosi 3 euro.

Na terenie dawnego Mauzoleum oraz w salonie wystawowym znajduje się dużo tablic informacyjnych, w językach angielskim i tureckim.

Pomimo tego, że zachowane pozostałości Mauzoleum są bardzo skąpe, gorąco polecamy odwiedziny w tym miejscu wszystkim spędzającym wakacje w Bodrum. W końcu nie każdego dnia można stanąć w miejscu, gdzie niegdyś stał jeden z siedmiu cudów świata!

Najlepszym dopełnieniem wizyty na terenie Mauzoleum są po pierwsze odwiedziny w Zamku Świętego Piotra w Bodrum, a po drugie - wycieczka do Londynu połączona ze zwiedzaniem Muzeum Brytyjskiego.