Şapinuwa

Współrzędne GPS: 40.255008, 35.236028

Region: 

Odkrycie ruin hetyckiego miasta Şapinuwa stanowiło ogromną niespodziankę dla badaczy tego okresu dziejów Azji Mniejszej. Chociaż prace archeologiczne trwają na tym stanowisku nieprzerwanie od 1990 roku, wiele kwestii związanych ze znaczeniem i rolą, jaką odgrywała Şapinuwa w okresie potęgi Hetytów pozostaje zagadką. Badacze prowadzący prace na terenie Şapinuwa twierdzą, że była to druga stolica Hetytów lub rezydencja królewska władców tego państwa. Najcenniejszym odkryciem dokonanym do tej pory w tym miejscu jest liczące przeszło trzy tysiące sztuk archiwum tabliczek z II tysiąclecia p.n.e. Niestety nie wszystkie z nich zostały już odczytane, a badacze niecierpliwie czekają na pełną publikację ich treści.

Şapinuwa

Zarys historii

W celu wyjaśnienia, kim byli założyciele osady Şapinuwa, badacze odwołują się do argumentów lingwistycznych. Samo słowo "Şapinuwa" wydaje się być pochodzenia hatyckiego i może oznaczać "kraj bogów". Co więcej, wiele tabliczek znalezionych w Şapinuwa jest zapisanych językiem hatyckim. Dodatkowo, Şapinuwa położona jest pomiędzy Hattuşaş i Nerik - miastami, których mieszkańcy również posługiwali się początkowo językiem hatyckim. Wszystkie te przesłanki mogą świadczyć o tym, że Şapinuwa została założona przez Hatytów, a następnie została podbita przez Hetytów w XVII wieku p.n.e.

Şapinuwa była założona w miejscu o ogromnym znaczeniu strategicznym. Góry otaczające osadę oraz ciągnące się przez wiele kilometrów fortyfikacje sprawiały, że miasto było łatwo obronić przez najeźdźcami. Zbocza górskie były w czasach hetyckich miejscem pozyskiwania drewna oraz wody.

Şapinuwa

Według zapisów z archiwów hetyckich, odkopane do tej pory ruiny miasta można datować na okres Środkowego Królestwa oraz wczesnego okresu Imperium Hetyckiego czyli na okres od XV do XIV wieku p.n.e. Badacze wyróżnili co najmniej dwie fazy rozbudowy miasta. Rolę stolicy hetyckiej miało ono pełnić w XV wieku, w okresie Środkowego Królestwa czyli w czasach przejściowych pomiędzy Starym Państwem oraz Imperium Hetyckim.

Şapinuwa

Şapinuwa była z pewnością ważnym miastem hetyckim, ale również centrum kultu religijnego. Archeolodzy odkryli w pobliżu dzielnicę sakralną, na terenie której odbywały się rytuały oczyszczające, w których kluczową rolę odgrywała woda. Co ciekawe, położone w pobliżu współczesne miasto Ortaköy posiada bardzo ograniczone zasoby wody, ale w II tysiącleciu p.n.e. musiało znajdować się w okolicach mnóstwo źródeł wodnych.

Miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar w XIV wieku p.n.e. Ów pożar wywołali najprawdopodobniej Kaszkowie - lud zasiedlający górzyste tereny pomiędzy Morzem Czarnym a środkowym państwem hetyckim. Byli oni głównym przeciwnikiem Hetytów oraz powodem, dla którego państwo hetyckie nigdy nie rozciągnęło się na północ i nie dotarło do wybrzeży Morza Czarnego.

Şapinuwa

Pożar, których zniszczył Şapinuwa, wypalił tabliczki lokalnego archiwum, co umożliwiło ich zachowanie przez przeszło trzy tysiące lat. Niestety większość znalezionych tabliczek jest połamanych, co powoduje, że przed ich odczytaniem trzeba je składać jak puzzle.

Şapinuwa

Prace archeologiczne

Wzmianki o pałacu królewskim w Şapinuwa znane były badaczom od dawna, z kilku tekstów pochodzących z Hattuşaş. Şapinuwa pojawiła się także w tekście odkrytym w okolicach miasta Tokat, który zawiera rozkaz wysłania wojowników z Ishapitta do Şapinuwa. Jednakże aż do lat 80-tych XX wieku lokalizacja hetyckiego miasta Şapinuwa pozostawała dla archeologów zagadką. Została ona rozwiązana przez przypadek. Pewnego dnia do Muzeum w Çorum zgłosił się rolnik, który podczas prowadzonych prac polowych znalazł dwie tabliczki gliniane zapisane pismem klinowym. Na podstawie prac rekonesansowych, prowadzonych na terenie jego pola w 1989 roku, badacze dokonali identyfikacji tego miejsca z hetyckim miastem Şapinuwa.

Uniwersytet Ankarski szybko uzyskał zezwolenie z Ministerstwa Kultury na prowadzenie wykopalisk. Rozpoczęły się one już w 1990 roku, pod kierownictwem Aygül i Mustafy Süel, i trwają do chwili obecnej. Do chwili obecnej nie powstał niestety kompletny plan przedstawiający topografię stanowiska, który pozwoliłby na przebadanie relacji pomiędzy poszczególnymi budynkami. Do dyspozycji badacze mają jedynie zdjęcia lotnicze oraz dostępne publicznie zdjęcia satelitarne. Archeolodzy pracujący na terenie Şapinuwa wysunęli sugestię, że miasto miało powierzchnię aż dziewięciu kilometrów kwadratowych, ale obszar objęty wykopaliskami jest znacznie mniejszy. Nie podano także żadnych przekonujących argumentów popierających tę tezę.

Şapinuwa

Prace archeologiczne w Şapinuwa koncentrują się wokół poszczególnych budynków, którym w celu łatwiejszej identyfikacji nadawane są kolejne litery alfabetu. Na początku odkryto pozostałości tzw. Budynku A, w którym znaleziono wspominane już powyżej trzy odrębne archiwa złożone z ponad trzech tysięcy tabliczek. Większość z tabliczek zawiera teksty w języku hetyckim. Co ciekawe, znaleziono także teksty w języku huryckim, akadyjskim oraz hatyckim (protohetyckim). Niezwykle cenne są teksty dwujęzyczne, w różnych kombinacjach oraz wykazy słów z języka hetyckiego, sumeryjskiego i akadyjskiego. Teksty w języku hetyckim zawierają wiele listów, a teksty huryckie służyły głównie do opisów rytuału oczyszczania (tzw. itkalzi).

Budynek A to monumentalna struktura o unikalnym planie. Badacze stwierdzili, że ponad widocznymi obecnie fundamentami wznosiły się jeszcze dwie kondygnacje,wykonane z bloków wapienia i piaskowca. Bloki te zostały starannie wykute i dokładnie do siebie dopasowane. Budowla miała plan prostokąta i zajmowała powierzchnię aż 2500 metrów kwadratowych. Budynek ten nie został jeszcze w całości odsłonięty - największy widoczny fragment to część południowo-zachodnia, ciągnąca się na odcinku blisko 80 metrów. Znajdują się tam symetrycznie rozmieszczone pomieszczenia, przywołujące skojarzenia z komnatami pałacu. Nie jest pewne, czy wewnątrz budowli znajdował się odsłonięty dziedziniec. Z uwagi na ogromne wymiary oraz doskonałą jakość wykonania struktury, badacze przypuszczają, że służyła ona jako budynek rządowy lub pałac.

Hetyci wznosili mury obronne nie tylko wokół całych miast, ale również dookoła dzielnic oraz szczególnie ważnych budynków. Tak też miały się sprawy w Şapinuwa, w przypadku Budynku A. Otaczały go aż dwie linie potężnych murów, a przestrzeń pomiędzy nimi mogła służyć jako pomieszczenia mieszkalne. W murach znajdowała się brama, prowadząca na dziedziniec Budynku A. Budynek A otaczał również wyłożony kamieniami chodnik, a do jego wnętrza prowadziła rampa.

Şapinuwa

W 1995 roku odkryto pozostałości kolejnej struktury, której nadano mało oryginalną nazwę - Budynek B. Położony on jest 150 metrów na południowy-wschód od Budynku A, na terenie kopca Kadılar Höyük. To budowla na nieregularnym planie, o powierzchni 1250 metrów kwadratowych. Ponieważ w jej wnętrzu badacze znaleźli około 30 pitosów (ogromnych glinianych naczyń do przechowywania żywności), przypuszcza się, że budynek pełnił funkcję magazynu czy też spichlerza.

Şapinuwa

Budynek C, oddalony od tego magazynu o 120 metrów (w kierunku południowym), został wstępnie zidentyfikowany jako pełniący funkcje religijne. Najnowsza z odkrytych budowli - Budynek D - położony jest około 250 metrów na południowy-wschód od Budynku A. Został wzniesiony na planie kwadratu o boku długości 20 metrów. Wyróżnia go niezwykłe wejście, udekorowane ortostatem. Ortostat to czworoboczna kamienna płyta zdobiona reliefami. Do naszych czasów zachowała się wyrzeźbiona dolna część postaci ludzkiej, która najprawdopodobniej przedstawiała króla jako wojownika. Przypomina on postać króla Tudhalija IV, przedstawioną na reliefie w sanktuarium Yazılıkaya.

Od 2000 roku prace archeologiczne w Şapinuwa prowadzone są na terenie świętej dzielnicy znanej pod turecką nazwą Ağılönü. Na terenie sanktuarium badacze odsłonili kamienny podest o powierzchni aż 1700 metrów kwadratowych. Znaleziono również doły służące do składania ofiar oraz zbiorniki na wodę. To właśnie tu miały odbywać się rytuały oczyszczające czyli itkalzi.

Najnowszym odkryciem archeologicznym jest 10-kilometrowy odcinek drogi, datowany na okres, gdy Şapinuwa była stolicą Imperium Hetyckiego. Droga ta została wykonana z pokruszonych skał, rzecznego żwiru oraz specjalnej zaprawy. Wykryty odcinek ma szerokość 2,3 metra. Şapinuwa położona jest w długiej dolinie pomiędzy równinami Alaca i Amasya, które połączone były tą drogą. Służyła ona do transportu materiałów pomiędzy miastami oraz do patrolowania okolicy przez oddziały zbrojne.

Informacje praktyczne

Wstęp na teren stanowiska archeologicznego Şapinuwa jest darmowy. Strażnik czuwa nad stanowiskiem, chroniąc je przed aktami wandalizmu.

Bibliografia

  • Bryce, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oksford, 2010
  • Mielke, Dirk Paul, Key Sites of the Hittite Empire w: The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, pod red. Steadman, Sharon R. i McMahon, Gregory, Oksford, 2011
  • Süel, Aygul; Soysal, Oguz, A Practical Vocabulary from Ortakoy, w: Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. on the Occasion of His 65th Birthday, pod red. G. Beckman, R. Beal i G. McMahon, Winona Lake, USA, 2003
  • Süel, Aygul, Ortaköy-Şapinuwa, w: Recent Developments in Hittite Archaeology and History: Papers in Memory of Hans G. Güterbock, pod red. Hans Gustav Güterbock, K. Aslihan Yener, Indiana, USA, 2002
  • Süel, Mustafa, The Sacred City of Hittites: Sapinuwa. The new excavations, w: Sacred Landscapes of Hittites and Luwians: Proceedings of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi, Florencja, 2014
  • Yazici, Nurhayat (red.), Anatolia: on the trail of the Hittite civilization, Stambuł, 2011

Autorem wszystkich fotografii ilustrujących ten artykuł jest Michel Gybels.

Dojazd: 

Transportem publicznym: dolmusze z Çorum kursują nieregularnie do Ortaköy (55 km). Aby dotrzeć stamtąd na teren wykopalisk w Şapinuwa można wynająć taksówkę (za około 10 TL) lub przejść na piechotę około 3 km w kierunku południowym.

Samochodem: Ortaköy położone jest niedaleko trasy D190, łączącej Sungurlu na zachodzie (90 km) z Tokat na wschodzie (140 km).

Powiązane artykuły: