Sumela (tr. Sümela Manastırı, gr. Μονή Παναγίας Σουμελά) to klasztor prawosławny pod wezwaniem Marii Dziewicy, położony na górze Melá, na wysokości około 1200 metrów n.p.m., u stóp stromego klifu nad doliną Altındere. Znajdujący się w prowincji Trabzon, w rejonie Maçka, klasztor Sumela stanowi główną atrakcję turystyczną Parku Narodowego Altındere.

Historia

Data powstania klasztoru jest mocno niepewna. Najstarszą podawaną datą jest rok 386 n.e., czyli czasy panowania cesarza Teodozjusza I. Związana z tym wydarzeniem legenda opowiada o dwóch mnichach, którzy zainspirowali budowę klasztoru po odkryciu cudownej ikony Matki Boskiej w pobliskiej jaskini. Przebudowa klasztoru przypada według tej chronologii na czas panowania cesarza Justyniana Wielkiego czyli na V/VI wiek n.e.

Jednak dotychczas tak dawne pochodzenie klasztoru nie znalazło potwierdzenia w badaniach naukowych, gdyż pierwsze źródła go dotyczące datowane są na czasu panowania bizantyjskiej dynastii Komnenów, a zachowane po dziś dzień przedmioty pochodzą z Cesarstwa Trapezuntu (z XIII wieku n.e.). Obecny kształt budynek klasztoru osiągnął w XIII wieku za panowania Aleksego III Komnena, cesarza Trapezuntu (obecnie Trabzon).

Po podboju przez sułtana osmańskiego Mehmeda II, zdobywcy Konstantynopola, klasztor Sumela uzyskał sułtańską protekcję oraz prawa i przywileje, odnawiane następnie przez kolejnych władców Imperium Osmańskiego.

W latach 1916 - 1918 klasztor był okupowany przez Rosjan, a w 1923 roku całkowicie go opuszczono, w rezultacie wymiany ludności greckiej i tureckiej. Ponieważ mnichom nie pozwolono zabrać ze sobą żadnych przedmiotów, ukryli oni najsłynniejszą ikonę Matki Bożej, uważaną za cudotwórczą, pod podłogą w kaplicy świętej Barbary. W 1930 roku jeden z mnichów potajemnie wrócił do klasztoru i odzyskał ikonę, którą przemycił do nowego klasztoru Panagia Soumela w Nausa, w greckiej części Macedonii.

Klasztor obecnie

Sumela pełni funkcję atrakcji turystycznej. Jest również miejscem pielgrzymek, głównie z Grecji i z Rosji. Klasztor oczekuje na wpisanie na Listę światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2012 roku rząd turecki rozpoczął prace renowacyjne klasztoru.

15. sierpnia 2010 roku, po raz pierwszy od 1923 roku, na terenie Sumela odprawiono prawosławną Świętą Liturgię. Uwaga, od tego czasu, aby odwiedzić Sumelę 15. sierpnia, wymagana jest specjalna przepustka wydawana przez Ekumeniczny Patriarchat Konstantynopolitański. Tego zaszczytu dostępuje jednak zaledwie około 500 osób rocznie. Pozostali mogą oglądać przebieg liturgii na telebimach w kawiarni kilkaset metrów od klasztoru.

Główne atrakcje klasztoru

Kompleks klasztorny składa się ze skalnego kościoła, kilku kaplic, kuchni, pokojów dla uczniów, domu gościnnego, biblioteki i poświęconego źródełka. Przy wejściu znajduje się duży akwedukt, który dostarczał mnichom wodę.

Zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne ściany kościoła oraz przyległych kaplic zostały udekorowane freskami. Najstarsze z nich, z czasów panowania Aleksego III Komnena, znajdują się na wewnętrznej ścianie kościoła, naprzeciwko wejścia. Wiele z fresków jest poważnie uszkodzonych, widać na nich jednak sceny biblijne, przedstawiające głównie dzieje Jezusa i jego matki.

Dojazd

Samochodem:

Klasztor znajduje się około 45 kilometrów na południe od Trabzonu. Jadący samochodem od strony wybrzeża Morza Czarnego powinni w Trabzonie skręcić na południe na drogę D 885 (E 97) i jechać nią do miejscowości Maçka. Tam skręcamy na wschód opuszczając E97 nieco przed miejscem, gdzie łączą się dwa potoki, i tą drogą jedziemy aż do granicy Altındere Millî Parkı (Parku Narodowego doliny Altindre).

W okolicy rogatek parku istnieje możliwość pozostawienia samochodu i wejścia do monastyru pieszo (czas dojścia to około 1,5 godziny, miejscami stromo). Można też, po uiszczeniu haraczu (bodajże 20 TL od samochodu) wjechać na teren parku i wąską drogą (początkowo wzdłuż potoku, potem po skalnej półce) dojechać na parking położony około 900 m n.p.m., skąd do monastyru położonego na wysokości 1200 m n.p.m. prowadzi łatwa ścieżka (30 minut).

Uwaga! W szczycie sezonu należy starać się dotrzeć na parking możliwie wcześnie, aby uniknąć tłumów. Przed południem monastyr jest też lepiej oświetlony światłem słonecznym.

Lokalizacja monastyru na Mapach Google jest wadliwa - w rzeczywistości jest on położony nieco na północ i wschód przy skalanym klifie, nie zaś w środku lasu!

Autokarem:

Od maja do sierpnia kompanie autokarowe organizują regularne kursy do Sumela z Trabzonu (wyjazd od 10 rano, powrót o 15 po południu). Nieco tańszym, ale mniej punktualnym rozwiązaniem jest podróż z Trabzonu dolmuszem.

Zdjęcia oraz opis dojazdu do klasztoru Sumela udostępnił nam użytkownik Iudex.