Karakabaklı to osada o charakterze rolniczym, która rozwinęła się w górach Taurus, w regionie Cylicji. Jej rozkwit przypadał na okres późno-rzymski i wczesno-bizantyjski. Najciekawsze budowle, które można zobaczyć podczas wizyty w Karakabaklı to dwupiętrowa willa, dwie bazyliki, dwie monumentalne bramy oraz dobrze zachowany fragment drogi rzymskiej.

Zarys historii

Osady na obszarach wiejskich w Cylicji i Izaurii, położone w oddaleniu od wybrzeża, zaczęły powstawać się w I wieku n.e. Ich rozwój trwał do połowy VIII wieku, a sprzyjał mu łagodny klimat śródziemnomorski oraz rozwój sieci komunikacyjnej w okresie rzymskim. Szczyt rozwoju sieci osadniczej na terenie Cylicji nastąpił w V i VI wieku. Wówczas wsie, gospodarstwa rolne, jak również zamieszkane jaskinie, tworzyły gęstą sieć osadniczą. Pozostało po niej wiele śladów na terenie licznych stanowisk archeologicznych. Izauryjscy budowniczy szczycili się zwłaszcza biegłością we wznoszeniu budowli z bloków wapienia, a ich sława przekraczała granice prowincji.

Pomimo trudnego, kamienistego terenu, rolnikom udało się rozwinąć uprawę wielu roślin, w tym - winogron oraz oliwek. Zboża zbierano w żyznych dolinach. Wsie, farmy i warsztaty rzemieślnicze powstawały przy głównych drogach regionu, łączących te odległe osady z głównymi miastami znajdującymi się na wybrzeżu.

Początkowo, Karakabaklı było gospodarstwem rolnym, wokół którego z czasem rozwinęła się osada o charakterze wiejskim. W III wieku Imperium Rzymskie przechodziło kryzys ekonomiczny, który odbił się również na wiejskich osadach w Cylicji i Izaurii. W IV wieku osada została przebudowana i otoczona murem obronnym z monumentalnymi bramami i wieżami. Karakabaklı zaczęło bardziej przypominać wieś, a nie - pojedyncze gospodarstwo rolne. Z tego okresu pochodzi także droga na wybrzeże oraz wiele grobowców.

Jeszcze później, w okresie wczesnego Bizancjum czyli w V i VI wieku, na terenie Karakabaklı wzniesiono budowle świadczące o początkach procesu urbanizacji tej osady. Wzniesiono wówczas dwie bazyliki oraz kolejne domostwa. Jednakże Karakabaklı nigdy nie stało się miastem, nie posiadało z góry określonego planu rozbudowy czy też wytyczonych ulic. Kres istnieniu Karakabaklı położyły najazdy arabskie w VIII wieku.

Prace archeologiczne i badawcze

Pierwszy kompleksowy projekt mający na celu inwentaryzację zabytków bizantyjskich z regionu Silifke został zrealizowany w latach 70-tych XX wieku. Kierował nim, na zlecenie Uniwersytetu Stambulskiego, Semavi Eyice, historyk sztuki i archeolog, pionier badań okresu bizantyjskiego w Turcji.

W latach 1998-2000 oraz w roku 2003, badania sondażowe wczesnobizantyjskich domów mieszkalnych na terenie obecnej Turcji przeprowadziła Ina Eichner. Jej praca finansowana była w ramach Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) czyli Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej. Ina Eichner dotarła między innymi do Karakabaklı, gdzie dokonała ponownych pomiarów domostw. W wyniku jej pracy powstały nowe plany tych budynków.

Turecki bizantynista z Akademii Sztuk Pięknych im. Mimara Sinana, Günder Varinlioğlu, również przeprowadził badania w Karakabaklı w 2003 roku. Głównym obszarem jego zainteresowań badawczych były realia osadnictwa wiejskiego na terenie Cylicji oraz Izaurii.

Kolejnymi badaczami, którzy podjęli tematykę osadnictwa na terenach wiejskich tych regionów, byli Ümit Aydınoğlu i Ümit Çakmak. W 2011 roku opublikowali oni opracowanie porównujące Karakabaklı nie tylko z innymi osadami na terenie Cylicji i Izaurii, ale również innych regionów Azji Mniejszej i Syrii.

Zwiedzanie

Zabudowania w Karakabaklı zajmują obszar około trzech hektarów, a ich eksploracja jest utrudniona przez bujną roślinność oraz kamieniste podłoże. Nie przeprowadzono tu jakichkolwiek zabiegów mający ułatwić turystom i badaczom zwiedzanie tego stanowiska - brak tablic informacyjnych, trasy zwiedzania czy ścieżek pomiędzy poszczególnymi budynkami.

Po północno-wschodniej stronie Karakabaklı znajdują się zabudowania, które niegdyś należały do dużego gospodarstwa rolnego. Można tu odszukać dwupiętrowy dom z otoczonym murem dziedzińcem oraz wieżą na planie pięciokąta, stojącą w rogu tego dziedzińca. Dom zajmuje obszar o wymiarach około 13 na 9 metrów, a różne techniki murarskie wykorzystane do jego konstrukcji wskazują na przynajmniej dwie fazy budowlane. Parter domostwa składa się z obszernych pomieszczeń, które najprawdopodobniej służyły jako powierzchnia magazynowa. Na pierwszym piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne, na co wskazuje obecność okien. Dodatkowo, widoczne są wsporniki, które niegdyś podtrzymywały balkon. Mur otaczający dziedziniec domu oraz wieża w rogu dziedzińcu służyły do celów obronnych.

Na zachód od głównego domu znajdują się trzy budynki, które były wykorzystywane do celów gospodarskich. Budynek A przeszedł z czasem ewolucję i został przekształcony w pomieszczenie mieszkalne. Na jego terenie znaleziono dwie cysterny, wydrążoną w podłodze dziurę pełniącą rolę ogromnego naczynia do składowania produktów spożywczych czyli tzw. pithosu, oraz kadź. Budynek B był w różnych okresach rozbudowywany i wykorzystywany do wielu celów. Budynek C służył jako pomieszczenie robocze i magazynowe.

Wszystkie te budynki wzniesiono przy wykorzystaniu tej samej techniki budowlanej, co sugeruje, że powstały w tym samym czasie. Gospodarstwo rolne w Karakabaklı stanowi typowy przykład gospodarstwa z obszaru Izaurii i Cylicji. Badania archeologiczne wykazały, że ten region Azji Mniejszej doznał rozwoju gospodarczego na początku IV wieku n.e., a rozbudowa gospodarstwa w Karakabaklı jest jednym z efektów tego rozkwitu.

Na terenie Karakabaklı znajdują się liczne miejsca pochówku zmarłych. Wśród nich warto wyróżnić trzy grobowce mające formę niewielkich budynków, we wnętrzu których znajdują się sarkofagi i groby znane jako chamosorium. Są to wykute w podłożu skalnym prostopadłościenne zagłębienia, przykrywane pokrywami. Były one wykorzystywane do chowania mniej zamożnych osób, których rodziny nie mogły pozwolić sobie na sarkofag. Grobowce z Karakabaklı wykonano z wapienia, ale żaden z nich nie został opatrzony inskrypcjami. Grobowce tego typu pojawiły się w południowej Azji Mniejszej w II wieku n.e.

Dodatkowo, w Karakabaklı można obejrzeć wiele sarkofagów. Również one zostały wyprodukowane z lokalnie pozyskanego wapienia. Większość z nich posiada zdobienia na jednym z boków, a wśród motywów dekoracyjnych pojawiają się kiście winogron, ołtarze, rozety, a także symbole chrześcijańskie - ryby oraz krzyże.

W okresie antycznym do osady w Karakabaklı prowadziła z wybrzeża śródziemnomorskiego droga wyłożona płytami. Najprawdopodobniej była to jeden z głównych szlaków transportowych regionu. Droga została utwardzona dużymi prostokątnymi płytami wyciętymi z wapienia. Do Karakabaklı prowadziły z niej dwie monumentalne bramy. Obie te konstrukcje można określić jako tetrapylony czyli bramy wsparte na czterech podporach, na planie zbliżonym do kwadratu. Brama po stronie północnej jest zachowana w znacznie lepszym stopniu, i ciągle może poszczycić się kompletnym łukiem wspartym na filarach zakończonych kapitelami. Druga brama monumentalna, stojąca po południowej stronie antycznej drogi, nie posiada już wieńczących ją niegdyś łuków. Po dokonywanych w jej konstrukcji przeróbkach można wnioskować, że została przekształcona w główne wejście do sąsiadującej z nią bazyliki. Budowa obu bram przypadła najprawdopodobniej na przełom IV i V wieku n.e.

Przy antycznej drodze w Karakabaklı stoją dwie bazyliki. Pierwsza z nich, wspominana powyżej, stoi przy bramie południowej, została wzniesiona z bloków wapienia. W naosie tej budowli można odszukać trzy różne rodzaje kapiteli kolumn. Bazylika ta była budowlą dwukondygnacyjną. Jej budowa datowana jest na koniec V wieku n.e. Druga bazylika, sąsiadująca z pierwszą, jest mniejsza i posiada mniej zdobień. Kapitele jej kolumn posiadają dekoracje w postaci motywów kwiatowych, a nad bramą wejściową wyrzeźbiono sześć pawi. Styl architektoniczny tej bazyliki wskazuje, że wzniesiono ją w VI wieku n.e. Obie bazyliki są trójnawowe i posiadają boczne komnaty.

W Karakabaklı można odszukać również pozostałości wielu domów mieszkalnych. Zostały one dobudowane w okresie wczesnego Bizancjum. Budynki wzniesiono z ciosanych bloków kamiennych, ale ich rozmieszczenie na terenie osady wskazuje na brak ogólnego planu zagospodarowania przestrzeni. Większość z tych domostw posiadała dwie kondygnacje, drzwi wejściowe zwieńczone łukami i ozdobione wczesnobizantyjskimi kolumnami, małe pokoje mieszkalne na piętrze oraz duże pomieszczenia gospodarcze na parterze.

Na terenie tego stanowiska archeologicznego znajdują się także ślady wielu zabudowań gospodarczych, w tym warsztaty tłoczenia oliwy oraz produkcji wina. Na ich terenie zachowały się prasy do tłoczenia oliwy i winogron oraz zbiorniki do przechowywania gotowych produktów.

Informacje praktyczne

Teren Karakabaklı nie jest ogrodzony, a za wstęp nie jest pobierana opłata. Ruiny są wyraźnie widoczne z drogi, ale brak jest jakichkolwiek kierunkowskazów czy tablic informacyjnych. Do zwiedzania warto założyć pełne buty oraz długie spodnie, gdyż teren nie jest w żaden sposób przygotowany do zwiedzania.

Bibliografia

• Aydınoğlu, Ümit i Çakmak, Ümit, A Rural Settlement in the Rough Cilicia-Isauria Region: Karakabaklı, w: Adalya, nr XIV/2011, Antalya, 2011
• Eichner, Ina, Frühbyzantinische Wohnhäuser in Kilikien. Arbeitsbericht über die Kampagne 2003 und einige Ergebnisse des Projektes, w 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, Konya, 2004
• Eyice, Semavi, Some Byzantine towns in Cilicia Tracheia, w: 150 years of German Archaeological Institute, Mainz, 1981
• Hülden, Oliver, Gräber und Grabtypen im Bergland von Yavu (Zentrallykien), Bonn, 2006
• Varinlioğlu, Günder, Rural Habitat in the Hinterland of Seleucia ad Calycadnum: Architectural Survey at Işıkkale and Karakabaklı, w: Rough Cilicia: New Archaeological and Historical Approaches, pod red. M. Hoff i R. Townsend, Oksford, 2013