Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Współrzędne GPS: 37.939261, 27.341019
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Położenie w mieście: 

Agora Handlowa w Efezie posiadała trzy główne bramy. Najokazalsza i najlepiej zachowana z nich to południowo-wschodnia, zwana Bramą Mazeusa i Mithrydatesa. Pomnik ten jest jednocześnie jedyną monumentalną konstrukcją programu budowlanego cesarza Oktawiana Augusta, która przetrwała trzęsienie ziemi w 23 roku n.e.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Brama Mazeusa i Mithrydatesa ma trzy łukowo zakończone przejścia, a centralne z nich jest cofnięte o 1,5 metra w stosunku do bocznych. Fasada bramy jest pięknie ozdobiona motywami roślinnymi. Brama jest doskonałym przykładem sponsorowanego budynku użyteczności publicznej przez osoby prywatne. Nad bramą znajdują się trzy główne napisy nad łukami: po bokach znajdują się teksty łacińskie, ale centralny tekst jest w języku greckim. Podają one, że bramę wznieśli dwaj wyzwoleńcy Oktawiana Augusta i Marka Agryppy, zwani Mazeusem i Mithrydatesem.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Ponieważ nagrobek znaleziony na terenie Efezu głosi, że Mithrydates był wyzwoleńcem Agryppy, Mazeus musiał być wyzwolony przez Augusta. Wdzięczni za wyzwolenie, kazali wybudować tę bramę ku czci Oktawiana Augusta, jego żony Liwii, jego zięcia Marka Agryppy i Julii starszej, córki Augusta i żony Agryppy.

Tytuły nadane Oktawianowi Augustowi pozwoliły na datowanie bramy na lata 3-4 p.n.e. W tym czasie Agryppa nie żył już od dziewięciu lat, a wdowa po nim, Julia, wyszła ponownie za mąż za Tyberiusza. Tym samym napis, w delikatnym manewrze dyplomatycznym, nazywa ją "córką Augusta", zamiast wspomnieć o jej mężach.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Pierwotnie napisy te były wykonane z pozłacanych liter odlanych z brązu, dziś można zobaczyć jedynie wgłębienia, w których były one umieszczone. Wersje łacińska i grecka różnią się tym, że tekst grecki twierdzi, że brama była wcześniej poświęcona efeskiemu "demos" (ludowi), podczas gdy teksty łacińskie nie używają tej formuły.

Łaciński napis na lewym łuku wspomina Augusta, a napis na prawym łuku dotyczy Agryppy. Imię każdego wyzwoleńca widnieje odpowiednio na części bramy poświęconej jego patronom. Ponadto analizy stylu dekoracji lewej i prawej części bramy wykazały, że za ich wykonanie odpowiadały różne zespoły rzeźbiarzy.

Poniżej znajdują się dodatkowe inskrypcje informujące o regulacjach prawnych dotyczących handlu w Efezie, takich jak edykty cenowe i dostawy zboża. Sklepienie od strony Biblioteki Celsusa wyłożone jest czarnym marmurem, w przeciwieństwie do sklepienia po przeciwnej stronie, wyłożonego białym marmurem. Brama mogła być także pomnikiem pamięci Mazeusa i Mithrydatesa, którzy prawdopodobnie są pochowani w przybudówkach swoich części bramy, na co wskazuje znaleziona w pobliżu inskrypcja.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w rejonie bramy pozwalają na stwierdzenie, że starożytni architekci i budowniczowie również popełniali błędy i napotykali problemy konstrukcyjne. W przypadku bramy pierwotnie była ona przeznaczona do obsługi pojazdów. Jej oryginalna podłoga znajdowała się na tym samym poziomie, co Agora Handlowa i plac, na którym sto lat później wzniesiono Bibliotekę Celsusa. Rozwiązanie to spowodowało jednak kłopoty z wodą deszczową, która swobodnie spływała z brukowanego placu i zalewała Agorę Handlową błotem. Powstała zatem potrzeba naprawienia tej sytuacji. Dobudowano więc poniżej rurę drenażową, którą odkryto podczas wykopalisk z 1903 roku. System rur zbierał wodę deszczową i transportował ją do morza. Jednak po takich dobudowach podniesiono poziom podłogi bramy i nie można było już przez nią przejechać wozem.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Starożytne bramy były miejscami problematycznymi w utrzymaniu czystości, jak to ma miejsce również obecnie. Inskrypcja znaleziona w pobliżu Bramy Mazeusa i Mithrydatesa informuje, że "Kto tu odda mocz, zostanie ukarany". Jaki rodzaj kary groził za to wykroczenie, pozostaje niestety tajemnicą. Oczywiście nie wszyscy mieszkańcy miasta zdążali zawsze na czas do publicznych latryn lub znaleźli wiadro, które służyło za publiczny pisuar. Zawartość tych pisuarów zbierali i kupowali rzemieślnicy, którzy wykorzystywali ją do czyszczenia i wybielania tekstyliów.

Obecny stan Bramy Mazeusa i Mithrydatesa jest efektem renowacji przeprowadzonej w latach 1980-1989. Co ważne, fasada południowa została w całości odrestaurowana przy użyciu niemal wyłącznie starożytnych materiałów budowlanych.

Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie
Brama Mazeusa i Mithrydatesa w Efezie

Powiązane artykuły: