Jeden z najwspanialszych przykładów islamskiej architektury znajduje się w mieście Beyşehir, w prowincji Konya. Jest nim zbudowany w XIII wieku meczet Eşrefoğlu, stojący w pięknej okolicy, w pobliżu jeziora Beyşehir. Niezwykłość tej budowli, opartej na drewnianej konstrukcji, została dostrzeżona przez UNESCO, które w 2023 roku wpisało meczet na Listę Światowego Dziedzictwa.

Meczet Eşrefoğlu w Beyşehir

Tło historyczne powstania meczetu

W ostatnich latach Sułtanatu Rum (II połowa XIII wieku) wiele obszarów Azji Mniejszej posiadało duży stopień politycznej niezależności. Utworzyły się wówczas samorządne państewka rodowe nazywane, od tytułu zarządzających nimi bejów, bejlikami. Jednym z takich rodów byli Eşrefoğulları, którzy rządzili bejlikiem położonym w centralnej Anatolii, a za swoją stolicę wybrali miasto Beyşehir.

Wnętrze meczetu Eşrefoğlu w Beyşehir (kliknij, aby powiększyć)

Pomimo nikłego znaczenia politycznego bejów Eşrefoğulları, ich stolica stała się ważnym centrum kulturowym świata seldżuckiego. Drugi bej rodu Eşrefoğulları, noszący imię Sulejman, nakazał w 1296 roku budowę meczetu w Beyşehir, jednego z największych tego typu budowli powstałych w okresie bejlików na terenie Azji Mniejszej. Budowa meczetu Eşrefoğlu została zakończona w 1299 roku, a gdy bej Sulejman zmarł w 1302 roku, został pochowany w sąsiadującym z meczetem grobowcu.

Grobowiec beja Sulejmana przy meczecie Eşrefoğlu

Architektura i wystrój meczetu

Meczet Eşrefoğlu zbudowany jest na planie prostokąta o bokach długości 31,8 oraz 46,55 metra. Do budowli prowadzi główny portal o rozmiarach 7 na 10 metrów oraz dwie mniejsze bramy. Oświetlenie wnętrza meczetu zapewnia 35 okien.

Główne wejście do meczetu Eşrefoğlu

Główne wejście do meczetu Eşrefoğlu w Beyşehir (kliknij, aby powiększyć)

Drewniany dach budowli wspierają 42 drewniane kolumny, każda o wysokości 7,5 metra i średnicy 40 centymetrów. Kolumny wykonano z drewna cedrowego, a według lokalnej tradycji były one przed ich wykorzystaniem w budowli przez sześć miesięcy moczone w wodach jeziora Beyşehir.

Pośrodku sali modlitewnej znajduje się specjalne wgłębienie, które do lat 40-tych XX wieku wypełniano śniegiem z pobliskich gór. Rozwiązanie to służyło do ochładzania wnętrza meczetu w lecie oraz zapewniało odpowiednią wilgotność drewnianej konstrukcji.

Wnętrze meczetu Eşrefoğlu w Beyşehir (kliknij, aby powiększyć)

Meczet posiada jeden minaret, znajdujący się po prawej stronie od głównego wejścia do budynku. Wspaniałe drzwi wewnętrzne, prowadzące do sali modlitewnej, ozdobione są wielobarwnymi płytkami, w dominującym odcieniu błękitu z brązowymi elementami. Umieszczona na kaflach nad drzwiami inskrypcja zawiera informację o dacie budowy meczetu.

Wewnętrzny portal w meczecie Eşrefoğlu

Wnętrze meczetu podzielone jest wizualnie przez sześć rzędów kolumn. Wsparte na nich drewniane dźwigary wyznaczają siedem naw. Nawa główna, wiodąca w kierunku mihrabu, jest szersza od pozostałych. Nad tą nawą w dachu znajduje się otwór okienny nazywany aydınlık feneri (czyli latarnia). Otwór ten służył jako źródło światła, w zimie wpadał nim również śnieg, gromadzący się we wspominanym wyżej wgłębieniu w podłodze budowli.

Wyznaczający kierunek Mekki mihrab, podobnie jak wewnętrzna brama meczetu, ozdobiony jest mozaiką ceramiczną. Motywy ozdobne odzwierciedlają tradycje seldżuckie: kompozycja składa się z elementów geometrycznych i botanicznych, stalaktytów, rozety i inskrypcji. W sklepieniu, tuż przed mihrabem, umieszczona została kopuła wykonana z cegły i kamienia, ozdobiona od wewnątrz motywami geometrycznymi oraz inskrypcjami.

Mihrab w meczecie Eşrefoğlu

Po prawej stronie mihrabu stoi kazalnica czyli mimbar, wykonana z drewna orzecha włoskiego techniką nazywaną Kündekari. Polega ona na łączeniu ze sobą elementów drewnianych bez użycia gwoździ i kleju.

Mihrab i mimbar meczetu Eşrefoğlu w Beyşehir (kliknij, aby powiększyć)

Drewniane elementy meczetu, w tym kapitele kolumn, ozdobione są natomiast techniką Kalemisi czyli odręcznie malowanych ornamentów. Pozwala ona na nadawanie drewnu różnych kolorów. W meczecie Eşrefoğlu znajdują się najlepiej zachowane i najbogatsze wizualnie przykłady zastosowania tej technologii na całym świecie.

Sklepienie meczetu Eşrefoğlu w Beyşehir (kliknij, aby powiększyć)

Unikatowość meczetu Eşrefoğlu wynika również z rzadkości zastosowania drewna jako materiału konstrukcyjnego na terenie Azji Mniejszej. Anatolijscy architekci na usługach tureckich władców preferowali wykorzystanie kamienia jako budulca. Drewno to materiał używany tradycyjnie w Azji Środkowej, tak więc jego wykorzystanie w meczecie w Beyşehir symbolizuje etap przejściowy pomiędzy historią tureckich ludów wędrownych z głębi Azji a osiadłymi w Anatolii plemionami.

Na terenie Turcji znajduje się zaledwie kilka meczetów z drewnianym zadaszeniem i kolumnami. Oprócz meczetu Eşrefoğlu w tej kategorii można wymienić meczety Ulu Camii z Afyonu oraz Arslanhane z Ankary. Jednakże meczet Eşrefoğlu jest z nich największy oraz najlepiej zachowany w oryginalnym stanie.

Meczet Eşrefoğlu w Beyşehir

Kompleks meczetowy

Na kompleks meczetowy Eşrefoğlu składają się, oprócz samego meczetu, grobowiec beja Sulejmana, karawanseraj oraz budynek łaźni. Pozostałe budynki w sąsiedztwie meczetu, w tym medresa i bedesten, pochodzą z późniejszego okresu historycznego.

Wpis na listę oczekującą UNESCO

15 kwietnia 2011 roku meczet Eşrefoğlu został wpisany na listę obiektów oczekujących na dołączenie do grona obiektów zaliczanych do Światowego Dziedzictwa UNESCO. Głównym powodem tej decyzji było uznanie, że jest to największy i najlepiej zachowany meczet z drewnianymi kolumnami i dachem na świecie.

Informacje praktyczne

Po przeszło siedmiu wiekach od budowy meczet nadal działa i służy lokalnej wspólnocie jako miejsce modłów. Poza godzinami modlitw meczet Eşrefoğlu można zwiedzać i robić w nim zdjęcia, bez użycia lampy błyskowej. Od gości oczekiwane jest stosowne zachowanie oraz ubranie. Na zapominalskich czeka w przedsionku zapas długich, luźnych spodni oraz chusty.

Przed wejściem do meczetu zazwyczaj spotkać można panie sprzedające lokalne rękodzieło, które dość głośno i natarczywie zachwalają swoje wyroby.