Region:
W czasach antycznych nazwą Asklepiejon określano świątynię boga sztuki lekarskiej Asklepiosa. Początkowo bywało to jedynie źródło wody położone w świętym gaju, ale z czasem Asklepiejony rozbudowywały się, powstawały budynki świątynne, a w ich pobliżu — szpitale i centra terapeutyczne. Asklepiejon w Pergamonie był jedną z najważniejszych placówek tego typu, stawianą na równi z Asklepiejonami w Epidauros i na wyspie Kos.
Historia Asklepiejonu
Pierwsza świątynia Asklepiosa powstała w Pergamonie w IV wieku p.n.e., co potwierdziły prace archeologiczne. Okres rozwoju Asklepiejonu przypadł na czasy Królestwa Pergamonu, a największą sławę ośrodek uzyskał w II wieku n.e., czyli za czasów rzymskich.
Według legendy założenie Asklepiejonu w Pergamonie związane jest z Arkhiasem, który był prytanem, czyli najwyższym urzędnikiem Pergamonu. Podczas polowania w Grecji zranił się w stopę, a następnie został uleczony w słynnym Asklepiejonie w Epidauros. Jako wyraz wdzięczności dla boga Asklepiosa Arkhias założył podobną placówkę w Pergamonie. Jako lokalizację wybrana została spokojna dolina, położona z dala od centrum miasta, słynąca ze źródeł o właściwościach uzdrawiających.
Najsłynniejszą osobą związaną z Asklepiejonem w Pergamonie był Galen, a właściwie Claudius Galenus. Urodził się w Pergamonie w 129 roku n.e. w rodzinie zamożnego architekta Nikona. W tamtym czasie Pergamon był bardzo wpływowym centrum nauki i kultury, przyciągającym wielu filozofów, których Galen poznał już w wieku 14 lat. Ojciec planował dla niego karierę w polityce i filozofii, ale pod wpływem snu, w którym ukazał mu się bóg Asklepios, Galen rozpoczął od 16 roku życia studia medyczne w Asklepiejonie. Trwały one 4 lata, aż do śmierci Nikona. Pieniądze odziedziczone przez Galena pozwoliły mu na kontynuację nauki w najsłynniejszych ośrodkach świata antycznego, a w konsekwencji na zrobienie oszałamiającej kariery w Rzymie, gdzie Galen został lekarzem nadwornym kilku cesarzy. Prace z dziedziny medycyny opublikowane przez Galena były czytane przez przyszłych lekarzy aż do XIX wieku, a jego teoria mówiąca o tym, że mózg kontroluje pracę wszystkich mięśni poprzez ośrodkowy i obwodowy system nerwowy, jest do dzisiaj uznawana za prawdziwą.
Kapitel kolumny w stylu korynckim ze stoy północnej Asklepiejonu
Metody lecznicze stosowane w Asklepiejonie zawierały wiele elementów fizjoterapii, czyli przyrodolecznictwa. Najważniejsze były kąpiele wodne i błotne, masaże, ziołolecznictwo oraz różne maści. Dodatkowo pacjentów zachęcano do picia 'świętej' wody, okresów postu, lewatyw oraz biegania boso podczas chłodnej pogody. Dużą rolę w terapii odgrywały autosugestia i spanie w miejscach poświęconych bogom, gdzie podobno przychodziły prorocze sny. Na ich podstawie często decydowano o dalszym przebiegu leczenia. W teatrze odgrywano sztuki i grano muzykę, która służyła jako forma terapii.
Zwiedzanie Asklepiejonu
Dojście na teren Asklepiejonu zapewniała święta droga nazywana Via Tecta o długości 820 metrów. Zaczynała się na terenie Dolnego Miasta, prowadziła obok nieistniejącego już teatru, a następnie poszerzała się i dochodziła do Asklepiejonu. Na początku drogi stała brama, przy której przybywający do Asklepiejonu pacjenci byli badani przez lekarzy. Osoby, które uznano za zbyt chore, aby mogły przeżyć, jak również kobiety ciężarne, nie były wpuszczane dalej. Podobno na bramie znajdował się napis głoszący, że Śmierć ma zakaz wstępu do Asklepiejonu z uwagi na szacunek bogom.
Droga prowadząca do Asklepiejonu czyli Via Tecta
Wzdłuż drogi znajdowały się niegdyś sklepy, a obecnie stoi kilka kramów z produktami spożywczymi. Ostatni odcinek drogi o długości 140 metrów został w całości odkopany przez archeologów. Jest on szeroki na przeszło 18 metrów i z jego obu stron znajdują się kolumnady.
Po lewej stronie drogi, idąc do Asklepiejonu, znajdują się pozostałości okrągłego budynku, najprawdopodobniej grobowca bohatera z czasów Oktawiana Augusta. W czasie wykopalisk na terenie Via Tecta znaleziono wiele pięknych posągów i reliefów z czasów hellenistycznych i rzymskich, które są wystawione w Muzeum w Bergamie.
Dowiedzcie się więcej o Muzeum w Bergamie i obejrzyjcie galerię zdjęć przedstawiającą znaleziska z Asklepiejonu Pergameńskiego.
Droga dochodziła do dziedzińca propylonu, czyli monumentalnej bramy prowadzącej na teren Asklepiejonu. Aby wejść na dzieciniec, trzeba było zejść po schodach. Dziedziniec jest z trzech stron otoczony kolumnadą w stylu korynckim. Sam propylon nie zachował się do naszych czasów, z wyjątkiem dwóch stopni oraz frontonu, który zawiera inskrypcję informującą, że fundatorem propylonu był niejaki Claudius Charax.
Dziedziniec propylonu w Asklepiejonie Pergameńskim
Budynek położony po prawej stronie dziedzińca wejściowego pełnił podwójną funkcję pokoju cesarskiego i biblioteki. Znaleziony na jego terenie posąg cesarza Hadriana znajduje się w Muzeum w Bergamie. W ścianach budowli umieszczone były półki na manuskrypty, a podłoga wyłożona była wielokolorowym marmurem. Powyżej półek umieszczone były okna, a całość przykrywał drewniany dach.
Pomieszczenie, które niegdyś było biblioteką i pokojem cesarskim w Asklepiejonie
Asklepiejon to otwarty teren na planie zbliżonym do prostokąta o bokach 110 na 130 metrów. Z trzech stron otoczony jest stoami. Najlepiej zachowała się stoa północna, zbudowana w stylu jońskim. Dziesięć kolumn najbliżej budynku biblioteki zawaliło się podczas trzęsienia ziemi w 175 roku n.e. Na ich miejscu postawiono nowe, w stylu korynckim. Tylna ściana stoy była wyłożona marmurem, ale funkcję podłogi pełniła ubita ziemia. Nie świadczy to o skąpstwie budowniczych — pacjenci mieli przemieszczać się po Asklepiejonie na bosaka i takie podłoże było dla nich wygodniejsze niż marmury.
Stoa północna w Asklepiejonie prowadząca do teatru
Północna stoa prowadzi wprost do teatru, który mógł pomieścić 3500 widzów. Widownia ma kształt półkolisty, typowy dla rzymskich teatrów. Niegdyś najwyższy rząd siedzisk wieńczyła niska galeria w stylu jońskim. W środkowej części dolnej sekcji znajdowała się loża honorowa. Teatr jest obecnie prawie całkowicie odrestaurowany, a sądząc po nowoczesnej scenie, odbywają się w nim uroczystości lub przedstawienia.
Teatr z czasów rzymskich w Asklepiejonie
Stoa zachodnia zachowała się w stanie o wiele gorszym niż północna. W jej środkowej części odkryto pozostałości przylegającego do niej długiego budynku, którego funkcja nie jest obecnie znana. Duże pomieszczenie blisko południowego krańca stoy służyło jako pokój konferencyjny i sala narad.
Stoa zachodnia w Asklepiejonie Pergameńskim
Dwa małe pomieszczenia na samym rogu pomiędzy stoą zachodnią a południową były niegdyś toaletami - mniejsza dla kobiet, większa dla mężczyzn. W męskiej toalecie sufit wspierały cztery kolumny korynckie, których kapitele należą do najlepiej zachowanych z całego Asklepiejonu. Sufit posiadał szczeliny zapewniające odpowiednią wentylację i oświetlenie, a podłoga była wyłożona pięknym marmurem. Toaleta damska miała tylko 17 miejsc i była pomieszczeniem pozbawionym elementów dekoracyjnych.
Antyczne toalety w Asklepiejonie
Stoa południowa, w przeciwieństwie do północnej i zachodniej, zbudowana została nad piwnicą wspartą na kolumnach. Nie zachował się żaden ślad po strukturze nadziemnej, ale podpiwniczenie jest dobrze widoczne.
Na teranie Asklepiejonu znajdowały się trzy baseny i fontanny. Jedne z nich położony był naprzeciwko teatru, blisko stoy północnej. Pacjenci siadali na marmurowych stopniach basenu i obmywali się wodą, która pochodziła z tzw. 'świętego źródła' i była uznawana za uzdrawiającą. Analiza chemiczna wody wykazała, że była ona radioaktywna. Drugi basen znajdował się przy zachodnim krańcu tunelu prowadzącego do budynku zabiegowego. Woda wpływała do tego zbiornika wylotem w kształcie lwiej głowy i była przeznaczona do picia. Najmniejszy basen położony był blisko środka zachodniej stoy. Został on wykuty w skale i zadaszony. Najprawdopodobniej służył do leczniczych kąpieli błotnych. Obecnie w porze letniej baseny są puste, ale w chłodniejszych i bardziej deszczowych porach roku napełnia je woda.
Na terenie Asklepiejonu wszystko uważane było za święte. Ogromny dziedziniec wyznaczony przez trzy przedstawione powyżej kolumnady był w czasach antycznych częściowo zabudowany. Stały na nim świątynie Asklepiosa Zbawiciela (Soter), Apollona oraz Hygiei - córki Asklepiosa. Do naszych czasów zachowały się po nich jedynie kamienne zarysy ich fundamentów.
Przejście pomiędzy basenami, świątyniami i pomieszczeniami sypialnymi a ośrodkiem zdrowia zapewniał 80-metrowy tunel. Pełnił on również rolę terapeutyczną oraz umożliwiał ochłodzenie się w upalne dni.
'Ośrodek zdrowia' czyli świątynia Telesfora w Asklepiejonie
Budynek nazywany tutaj ośrodkiem zdrowia, a czasami określany mianem świątyni Telesfora — syna Asklepiosa, położony był w południowo-wschodnim rogu Asklepiejonu. Była to struktura dwukondygnacyjna, w czasach rzymskich rozbudowana tak, że wielkością dominowała nad sąsiadującą z nią świątynią Asklepiosa. Bardzo dobrze zachował się parter budowli o kształcie kolistym, z sześcioma absydami rozmieszczonymi na obwodzie. Taki plan budynku został spopularyzowany w okresie bizantyjskim. Ośrodek zdrowia nie posiadał kopuły, był zadaszony drewnem wyłożonym płytkami ceramicznymi.
Pomiędzy ośrodkiem zdrowia a dziedzińcem propylonu stała niegdyś świątynia samego Asklepiosa, podobno najpiękniejsza budowla w tym miejscu. Została wzniesiona w 150 roku n.e. przez konsula rzymskiego Cuspiusa Pactumeiusa Rufinusa. Główna część świątyni miała kształt cylindryczny, a pokrywała ją półkolista kopuła o średnicy prawie 24 metrów. Ściany o grubości 3 metrów były pokryte marmurowymi mozaikami. W świątyni stał posąg boga Asklepiosa oraz posągi innych bóstw związanych ze zdrowiem. Kolumnada prowadząca do wejścia była wzorowana na zbudowanym 20 lat wcześniej rzymskim Panteonie. Niestety, do naszych czasów prawie nic nie zachowało się z tej budowli.
Pozostałości świątyni Asklepiosa w Pergameńskim Asklepiejonie
Informacje praktyczne
Przy Asklepiejonie znajduje się parking. Przy parkingu stoi kilka sklepików z pamiątkami i napojami. Polecamy stoisko z książkami, które oferuje ceny niższe od tych spotykanych w oficjalnych sklepach muzealnych przy innych zabytkach w Turcji.
Cena biletu wstępu do Asklepiejonu w 2023 roku wynosiła 300 TL. Godziny otwarcia dla zwiedzających to 8:30 - 17:30.
Sklepy z pamiątkami przy Asklepiejonie - w oddali widoczny jest Akropol Pergameński
Teren do zwiedzania nie jest tak rozległy, jak w przypadku Akropolu Pergameńskiego. Trzeba jednak od kas biletowych przejść spory kawałek, najpierw wśród drzew, a później, antyczną drogą Via Tecta, która jest całkowicie odsłonięta, więc słońce może dać się we znaki.
Dojazd:
Asklepiejon Pergameński położony jest 1 km w linii prostej od centrum Bergamy. Trasę wskazują kierunkowskazy umieszczone na głównej ulicy miasta (Cumhuriyet Caddesi). Należy od niej skręcić w lewo idąc/jadąc w stronę Akropolu, w ulicę Galenos Caddesi i kierować się pod górę.
Widok na teatr w Asklepiejonie ze stoy zachodniej
Parking przy Asklepiejonie z widocznym cennikiem
Powiązane artykuły:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz