Położenie w mieście:
Didyma słynęła w całym świecie antycznym jako miejsce, gdzie stała potężna świątynia Apollina, przy której działała wyrocznia. W czasach świetności Didyma nie była miastem, natomiast to miejsce kultu religijnego było połączone z Miletem tzw. Świętą Drogą, którą przybywali do Didymy pielgrzymi poszukujący odpowiedzi na dręczące ich pytania.
Świątynia Apollina w Didymie
W okresie antycznym Didyma nigdy nie miała palmy pierwszeństwa: znajdująca się tu świątynia była drugą największą po Artemizjonie z Efezu, a wyrocznia - drugą najbardziej wpływową po delfickiej. Jednak obecnie wizyta w Didymie jest o wiele ciekawszym doświadczeniem od oglądania samotnej kolumny - pozostałości po efeskim Artemizjonie.
Detale architektoniczne w Didymie
Zarys historii
Początki sanktuarium w Didymie
Według źródeł antycznych teren Didymy był uznawany za święty jeszcze przed przybyciem na wybrzeża Azji Mniejszej osadników greckich. Jest to bardzo prawdopodobne, gdyż Grecy często przejmowali lokalne miejsca kultu i adaptowali je w zgodzie ze swoimi wierzeniami. Podobnie postąpili w przypadku kultu anatolijskiej bogini-matki Kybele, która w Efezie była czczona jako Artemida z greckiego panteonu.
Świątynia Apollona w Didymie
Pierwsza zbudowana przez Greków świątynia w Didymie powstała pod koniec VIII wieku p.n.e. Była to prosta konstrukcja, składająca się z temenosu czyli obszaru kultu religijnego, otoczonego kolumnadą dodaną sto lat później. Na świętym dziedzińcu znajdował się ołtarz, studnia służąca do przepowiedni oraz drzewko laurowe poświęcone Apollinowi. Istnienie tej budowli potwierdziły prace archeologicznie prowadzone przez zespół niemieckich archeologów pod kierownictwem Heinricha Drerupa w 1962 roku (Akurgal 2011).
Detal ozdobny z dziedzińca Didymaionu
Archaiczny Didymaion
Budowa potężnej świątyni - archaicznego Didymaionu (czyli świątyni Apollina w Didymie) - została zakończona około 550 roku p.n.e. Świątynia ta miała przynosić chwałę najbardziej znaczącemu z miast jońskich w tamtym okresie czyli Miletowi. Obecnie pozostałości archaicznej świątyni znajdują się pod późniejszą, hellenistyczną konstrukcją, ale możliwe jest odtworzenie jej prawdopodobnego wyglądu. Wiadomo, że architekci Didymaionu pozostawali pod wpływem świątyń zbudowanych nieco wcześniej na wyspie Samos i w Efezie.
Didymaion
Didymaion był dipterosem czyli budowlą otoczoną przez podwójną kolumnadę w porządku jońskim. Zajmował powierzchnię o wymiarach 85 na 38 metrów. Zewnętrzne kolumnady liczyły po 21 kolumn przy dłuższych bokach, 8 kolumn przy boku wschodnim i 9 - przy zachodnim. Poprzez rzadsze rozstawienie kolumn po stronie wschodniej uzyskano szersze przejścia pomiędzy kolumnami, tworzące wrażenie bramy wejściowej na teren świątyni. W sumie Didymaion posiadał aż 112 kolumn.
Świątynia w Didymie
Kapłański ród Branchidów
Sanktuarium w Didymie było zarządzane przez ród Branchidów, kapłanów wywodzących się od legendarnego Branchosa - syna Apollina (Piszczek 1990). Według innej wersja historii rodu Branchidów ich protoplasta Branchos był synem herosa o imieniu Smikros, który osiedlił się w Milecie. Przed urodzeniem Branchosa jego matka miała sen, w którym słońce weszło jej do ust, przeszło przez całe ciało i wyszło brzuchem. Uznano to za dobrą wróżbę, a narodzonego chłopca nazwano Branchos, co oznacza 'oskrzele'. Gdy Branchos dorósł, zajmował się pasterstwem i w górach ujrzał Apollina, który się w nim zakochał. Bóg obdarzył swojego kochanka darem przepowiadania przyszłości, więc Branchos założył wyrocznię w Didymie, którą zarządzali później jego potomkowie (Grimal 1990).
Relief z czasów rzymskich przedstawiający Apollona - ekspozycja Muzeum w Milecie
Wyrocznia w Didymie działała przy świętym źródle, przy którym siadywała wieszczka. Jej wypowiedzi interpretowali i przekazywali zainteresowanym Branchidowie. Bogactwo świątyni w Didymie pochodziło z darów otrzymywanych od możnych antycznego świata, w tym od lidyjskiego króla Krezusa.
Świątynia w Didymie
Święta droga
Sanktuarium w Didymie było największym i najbardziej znaczącym obszarem kultu religijnego dla antycznego Miletu, oddalonego o około 17 km. Z miasta do sanktuarium prowadziła tzw. Święta Droga, przy której znajdowały się przystanki rytualne, monumentalne grobowce, posągi członków rodziny Branchidów obojga płci oraz figury zwierząt. Święta Droga została odnowiona za czasów rzymskiego cesarza Trajana w latach 100-101 n.e.
Posągi Branchidów ze Świętej Drogi - ekspozycja Muzeum w Milecie
Część ze znalezisk ze Świętej Drogi znajduje się w British Museum w Londynie, dokąd wywiózł je w XIX wieku Charles Newton. Kilka posągów kapłanów jest wystawionych w pobliskim Muzeum w Milecie. Te figury datowane są na VI wiek p.n.e.
Posąg siedzącej kobiety ze Świętej Drogi - ekspozycja Muzeum w Milecie
W tej placówce znajdują się także posągi sfinksów z przydrożnego tarasu, który służył wędrowcom do wypoczynku.
Sfinksy ze Świętej Drogi - ekspozycja Muzeum w Milecie
Zniszczenie archaicznej świątyni
Archaiczna świątynia Apollina w Didymie została zniszczona w 493 roku p.n.e. przez Persów, rok po klęsce koalicji miast jońskich w bitwie morskiej pod Lade. Kapłani z rodu Branchidów zostali wygnani, a wykonany z brązu posąg Apollina wywieziono do Ekbatany - letniej rezydencji królów Persji z dynastii Achemenidów. Skarby świątynne, w tym dary króla Krezusa, zostały splądrowane. W tamtym czasie wyschło również święte źródło, które było podstawą działania wyroczni.
Ruiny w Didymie
Odbudowa w czasach hellenistycznych
Przez długie lata Didymaion był całkowicie zrujnowany. Dopiero za czasów Aleksandra Wielkiego rozpoczęła się odbudowa świątyni. Wiązała się z tym opowieść, że po przejeździe władcy macedońskiego święte źródło zaczęło ponownie płynąć. Około 300 roku p.n.e. hellenistyczny władca Seleukos I Nikator przywiózł do Didymy z powrotem posąg boga Apolla. Milezyjczycy rozpoczęli budowę świątyni, która według planów miała być największą w świecie hellenistycznym. Pracami kierowało dwóch architektów: Pajonios, który wznosił również świątynię Artemidy w Efezie, oraz Daphnis.
Świątynia w Didymie
Jednakże projekt okazał się przerastać jego wykonawców i budowla nie została wykończona. Prace przy jej budowie trwały w III i II wieku p.n.e., a część budynku wykończono dopiero w czasach rzymskich. Z tego okresu pochodzi m. in. fryz umieszczony nad architrawem zewnętrznego rzędu kolumn, ozdobiony płaskorzeźbami z głowami meduzy. Kolumny zewnętrzne po stronach południowo-zachodniej oraz wschodniej nigdy nie zostały wykończone.
Głowa meduzy z fryzu w Didymaionie
Architektura hellenistycznego Didymaionu
Świątynia wznoszona w czasach hellenistycznych była budowlą hypedralną tj. niezadaszoną. Jej plan, podobnie jak Didymaionu archaicznego, to dipteros na wysokiej podbudowie, na którą składa się siedem stopni. W części frontowej znajduje się 10 kolumn, które poprzedzają przedsionek. We wnętrzu tego pomieszczenia stoi 12 kolumn w 3 rzędach. W sumie świątynia ozdobiona była 124 kolumnami: 120 w stylu jońskim, 2 półkolumnami oraz 2 w stylu korynckim. Po bokach budowli znajdują się dwa tunele z pochylniami, które wiodą do adytonu - wewnętrznego podwórca, do którego wstęp mieli jedynie kapłani.
Rampa prowadząca do adytonu w Didymaionie
Adyton otaczają bardzo wysokie mury wzniesione z bloków marmuru i wzmocnione od środka pilastrami. W tej części świątyni znajdowało się małe sanktuarium, w którym biło święte źródło, a nad nim umieszczony był posąg Apollina.
Adyton - wewnętrzny dziedziniec Didymaionu
Świątynia w czasach chrześcijaństwa
Za panowania cesarza bizantyjskiego Teodozjusza II (408–450 r. n.e.) Didymaion został zamieniony na kościół. Funkcję tę pełnił aż do 1453 roku, kiedy zniszczyło go trzęsienie ziemi.
Detal architektoniczny z Didymaionu
Prace archeologiczne
Pierwsze prace wykopaliskowe przeprowadzono w Didymie w 1858 roku na terenie Świętej Drogi, pod kierownictwem brytyjskiego archeologa Charlesa Thomasa Newtona.
Baza kolumny w Didymie
Teren świątyni Apollina po raz pierwszy zbadali archeolodzy francuscy - Olivier Rayet i Albert Thomas - w 1872 roku. Ich celem było znalezienie posągu Apollina, na co poświęcili dwa lata. Posągu nie znaleziono, ale ustalono wymiary świątyni i zrekonstruowano jej plan.
Świątynia Apollona w Didymie
W latach 1895-1896 ponownie pracowali na terenie Didymaionu Francuzi, tym razem pod nadzorem Bernarda Haussoullier. Skoncentrowano się na północnej części świątyni, ale z powodów ekonomicznych prace szybko zarzucono.
Detal ozdobny ze świątyni Apollona w Didymie
Więcej czasu spędzili w Didymie archeologowie niemieccy, którzy pracowali na zlecenie muzeów berlińskich od 1905 do 1937 roku. Dzięki nim odkryta została prawie cała świątynia. Prace wznowiono pod nadzorem Niemieckiego Instytutu Archeologicznego w 1962 roku i trwają one do dzisiaj, ze szczególną uwagą poświęconą Świętej Drodze.
Didymaion
Najbardziej zdumiewającego odkrycia niemieccy badacze dokonali w 1979 roku. Na wewnętrznej ścianie dziedzińca znaleziono ledwo widoczne linie, które po bliższym zbadaniu okazały się być planami świątyni. Zachowały się one dzięki temu, że Didymaion nigdy nie został wykończony i jego ściany nie były wypolerowane. Dzięki tym szkicom naukowcy dowiedzieli się wiele o planowaniu i budowie świątyni.
Didymaion
Informacje praktyczne
Ruiny świątyni w Didymie można zwiedzać codziennie od 8:30 do 18:30. Cena biletu wstępu w 2014 roku wynosiła 10 TL, małe dzieci wchodzą za darmo.
Tereny wokół świątyni zostały w ostatnich latach odnowione, nie jest możliwy dojazd bezpośrednio pod wejście na teren zabytkowy. Samochód można zostawić na parkingu oddalonym od kasy biletowej o 200 metrów, cena za parking wynosiła w 2012 roku 3 TL.
Do ruin Didymaionu prowadzi nowy deptak, wzdłuż którego znajduje się kilka stanowisk z pamiątkami, sklepów i restauracja.
Stoisko z pamiątkami przy Didymaionie
Bibliografia
- Akurgal, Ekrem, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, Stamubuł, 2011
- Grimal, Pierre, Słownik Mitologii Greckiej i Rzymskiej, Wrocław, 1990
- Piszczek, Zdzisław (red.), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990
Dojazd
Świątynia Apollina położona jest po północnej stronie miasta Didim, przy ulicy Atatürk Bulvarı. Dworzec autokarowy w Didim oddalony jest od niej o 3 km na południowy-wschód, a główna plaża czyli Altınkum - o 4 km w kierunku południowym.
Sposób dojazdu do miasta Didim został opisany w poświęconym mu artykule.
Z wycieczką zorganizowaną: w Kuşadası można wykupić wycieczkę nazywaną PMD, która odwiedza ruiny Didymy, Miletu i Priene podczas jednego dnia, co jest praktycznie niewykonalne bez własnego samochodu.
Fryz z meduzą z czasów rzymskich
Powiązane artykuły:
Powiązane relacje:
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
