Dzisiejszy Sart jest małym, prowincjonalnym miasteczkiem, jednakże znajdujące się tu w starożytności miasto Sardes (lub Sardis) było stolicą Lidii, ważnym miastem Imperium Perskiego oraz jednym z pierwszych ośrodków chrześcijańskich w Azji Mniejszej.

Świątynia Artemidy

Współczesny Sart

Najstarsze dzieje Sart

Sardes ulokowane zostało w pobliżu ujścia rzeki Paktol do rzeki Hermus. Najstarsze ślady ludzkiej bytności w dolinie Hermus, która była centrum Lidii, są datowane na XVIII w p.n.e., ale pierwsze ślady osadnictwa w Sardes są datowane na około tysiąc lat później.

W źródłach hetyckich Sardes pojawia się przy okazji wypraw króla Tudhaliuyasa IV (1250-1220 r. p.n.e.) przeciwko plemieniu Assuwa. Obecnie plemię to utożsamia się z plemieniem Azjów, zamieszkujących Sardis. Według Herodota od tego plemienia nazwę swoją przyjął cały kontynent.

Hetyckie źródła z tego okresu mówią również o wojowniczym, żeglarskim ludzie Akhiyawa, który jest obecnie identyfikowany z Achajami. W połączeniu z licznymi znaleziskami ceramiki mykeńskiej w Sart, wskazuje to na możliwość podboju miasta przez Greków mniej więcej w okresie Wojny Trojańskiej. Homer w Iliadzie wspomina sprzymierzeńców króla Priama pochodzących z miasta Hyde, a jest bardzo prawdopodobne, że była to starsza nazwa Sardes.

Znaleziska na terenie Sart sugerują, że okupacja Achajów mogła trwać do X w. p.n.e. Zgadza się to z grecką tradycją, według której pierwszymi Hellenami rządzącymi Sardes byli potomkowie Heraklesa, Heraklidowie. Herodot podaje, iż rządzili oni w Sardes w latach 1185 - 680 p.n.e. Ponieważ dla Lidyjczyków Herakles był znany jako Tylon, dynasta ta nazywana jest również dynastią Tylonidów.

Okres świetności

W VII w. p.n.e. Heraklidowie ustąpili miejsca na tronie w Sardes Mermenadom. Pierwszym z królów nowej dynastii był Gyges (680 - 625 r. p.n.e.). Od czasów jego panowania rozpoczyna się okres największego rozkwitu Sardes i królestwa Lidii.

Gyges jako pierwszy wykorzystał złoto niesione przez rzekę Paktol, wypływającą z góry Tmolos, u podnóża której usytuowany był Sardes. Gyges wykorzystał to złoto do bicia pierwszej na świecie monety. Wynalazek ten umożliwił dynamiczny rozwój handlu. Szlaki handlowe ciągnące się od wybrzeża Morza Egejskiego po Centralną Anatolię zbiegały się w Sardes, które stało się najbogatszym miastem tamtych czasów.

Lidyjczycy potrafili wprowadzić standardowy pieniądz dzięki wykorzystaniu próby z wykorzystaniem tzw. kamieni probierczych. Pozwalały one ocenić jakość kruszcu zawartego w monecie. Do dziś krzemionkowa skała osadowa używana w tym celu w starożytnej Lidii nosi nazwę lidytu lub kamienia lidyjskiego.

Za rządów Gygesa Lidia stała się również dominującą potęgą militarną w Anatolii. Armie Gygesa nacierając na Kimerów, spowodowały że ci splądrowali królestwo Frygii. Gyges rozpoczął również agresywną politykę wobec miast Jońskich, które znalazły się w kręgu wpływów królestw Lidii.

Upadek królestwa Lidii

Złoty okres Lidii trwał przez około 150 lat. Największą świetność królestwo Lidii osiągnęło za panowania Krezusa (560-546 p.n.e.). Krezus porzucił agresywną politykę wobec kolonii greckich, które dzięki temu stały się pośrednikiem w kontaktach handlowych między Lidią a wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego.

Będąc u szczytu potęgi Krezus, kierowany rządzą władzy, wszczął w 547 r. p.n.e. wojnę z królem Persji Cyrusem Wielkim. W wyniku niespodziewanego ataku, Cyrus zdobył w rok później Sardes i zakończył panowanie dynastii Mermenadów. Upadek Lidii umożliwił również Persom przejęcie kontroli nad koloniami greckimi w Anatolii.

W okresie panowania Persów Sardes było ważnym, dobrze prosperującym miastem. Miasto było wówczas zachodnim końcem Drogi Królewskiej, traktu handlowego łączącego Sardes z Suzą.

Panowanie Persów w Zachodniej Anatolii trwało do 334 r. p.n.e, kiedy to w wyniku błyskawicznej kampanii cała Azja Mniejsza znalazła się pod panowaniem Aleksandra Wielkiego. Po jego śmierci Lidia stała się częścią Imperium Seleucydów. Następnie Lidia stała się częścią Królestwa Pergamonu, a w 129 r. p.n.e. została włączona do rzymskiej prowincji Azja.

Rzym i Bizancjym

W okresie panowania rzymskiego Sardes wciąż było bogatym, dobrze prosperującym miastem. Szczytowy okres rozwoju przypada na II w. n.e., kiedy to populacja Sardes osiągnęła 100 000 mieszkańców. W III w. n.e. Sardes stało się stolicą rzymskiej prowincji Lidia i siedzibą prokonsula.

We wczesnym okresie bizantyjskim Sardes było nadal ważnym ośrodkiem miejskim. Stało się także ważnym ośrodkiem chrześcijaństwa. Świadczy o tym fakt, że miasto zostało wspomniane jako jeden z Siedmiu Kościołów Apokalipsy przez świętego Jana Apostoła.

Zmierzch Sardes

Upadek Sardes rozpoczął się w VII w. n.e. W 616 r. Sardes zostało zniszczone przez Sasanidów i już nigdy nie odzyskało swojej pozycji. Od tego czasu miało już tylko znaczenie jako prowincjonalne miasteczko. Niewiele wiadomo o historii Sardes w średniowieczu. Dopiero w 1425 roku stało się ono częścią Imperium Osmańskiego, ale w tym czasie miało już jedynie status lokalnego centrum administracyjnego w prowincji Aydin.

Systematyczne prace wykopaliskowe rozpoczęto w Sardes w 1910 roku przez ekspedycję z Princeton.

Przeczytaj więcej o Siedmiu Kościołach Apokalipsy